doanh nghiệp lớn

Đổi mới sáng tạo tại doanh nghiệp lớn Một số mô hình và xu hướng năm 2023

 

“Tôi tin làn sóng tiếp theo của tinh thần khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo (ĐMST) sẽ thuộc về những công ty đã hoạt động lâu năm” (TS. Marc Sniukas). Niềm tin này không phải không có cơ sở bởi lẽ, khi các tập đoàn cảm thấy một sự cấp bách cần phải đổi mới. Với nguồn lực, chiến lược, tầm nhìn của mình, họ sẽ có những bệ phóng mạnh mẽ cho những đổi mới. Năm 2023 đang đến gần, chúng tôi xin giới thiệu một số mô hình đã thực hiện trên thế giới, một số xu hướng với hy vọng mang lại những góc nhìn nhiều chiều xung quanh đổi mới sáng tạo tại tập đoàn, doanh nghiệp lớn.

Sự kiện hackathon Google Hash Code mở cho tất cả những kĩ sư phần mềm trên thế giới tham gia.

Các mô hình phổ biến 

Tăng tốc trong nội bộ tập đoàn

Internal Accelerator, chương trình tăng tốc trong nội bộ tập đoàn là mô hình chương trình tăng tốc dành cho nhân viên để phát triển, thử nghiệm và phát triển ý tưởng mới, sau đó có thể mở rộng ra các startup trong cùng ngành hoặc bổ trợ cho ngành. Ví dụ, Nestlé phát triển chương trình InGenius – Chương trình tăng tốc trong nội bộ tập đoàn Nestlé. Kết quả thu được 48 dự án trong năm năm; Bosh phát triển chương trình Grow – Chương trình ươm tạo và nền tảng cho startups và intrapreneurs trong Tập đoàn Bosch. Kết quả đạt được: hơn 200 doanh nhân khởi nghiệp nội bộ với hơn 400 dự án, trong đó có sáu dự án thoái vốn.

Hackathon

Hackathon (hay hackfest hoặc hackday) là nơi tập hợp các lập trình viên trong một thời gian ngắn làm việc với cường độ cao. Hackathon diễn ra ít nhất một vài ngày nhưng không quá một tuần. Tùy thuộc vào mục tiêu của tập đoàn có thể lựa chọn Internal Hackathon (Hackathon nội bộ doanh nghiệp) hoặc External Hackathon (Hackathon nội bộ và bên ngoài doanh nghiệp)1.

Internal Hackathon là cách tốt để thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong nội bộ doanh nghiệp. Nếu làm tốt, hackathon có thể giúp

– Thành lập quy trình lên ý tưởng sáng tạo

– Xây dựng sản phẩm mẫu thử nhanh

– Bước đầu xây dựng lộ trình phát triển sản phẩm

– Đưa ra danh sách lộ trình trong tương lai

– Thúc đẩy hợp tác đa chức năng giữa đội kỹ sư và không phải kỹ sư

 

 

 

 

 

 

Công ty giao thức ăn trong 30 phút ele.me được Alibaba mua lại.

External Hackathon, doanh nghiệp thu hút cả nhân tài trong và ngoài tổ chức tham gia, có thể là cộng đồng những nhà lập trình phát triển sản phẩm, cộng đồng nhà khoa học dữ liệu hay thậm chí là cộng đồng nói chung để:

– Khám phá các công nghệ mới

– Thúc đẩy đổi mới sáng tạo doanh nghiệp

– Tạo ra các startup tiềm năng

– Thương hiệu của các sản phẩm / tổ chức

– Tạo ra các giải pháp hướng tới giải quyết vấn đề xã hội

– Phân tích dữ liệu để đưa ra phỏng đoán

– Công nhận tư duy đổi mới sáng tạo

Ví dụ, Google thực hiện chương trình Google Hash Code và Google Cloud and EPAM’s Healthcare and Life Science Hackathon2.

Mua bán & Sáp nhập (M&A)

Thay vì đổi mới sáng tạo từ bên trong, các tập đoàn mua lại các startup thành công và tích hợp vào hệ sinh thái hiện tại của tập đoàn. Cũng có nhiều tập đoàn tiến hành nhiều hoạt động song song. M&A là cách nhanh chóng nhất để đưa được những sản phẩm mới vào bổ sung cho hệ sinh thái sản phẩm dịch vụ của tập đoàn. Quá trình Mua bán và Sáp nhập có nhiều bước và thường cần từ sáu tháng cho đến vào năm để hoàn tất thủ tục. Tuy nhiên, cũng có những khó khăn cho startup và tập đoàn trong sự tương thích với nhau khi tích hợp startup với hệ thống của tập đoàn; quá trình này có thể tốn thời gian và đòi hỏi những thay đổi văn hóa doanh nghiệp. “Các công ty khởi nghiệp lo sợ các tập đoàn sẽ làm họ chậm lại. Các tập đoàn lại lo sợ rằng các công ty khởi nghiệp sẽ thất bại nhanh chóng”.

Về ví dụ của M&A, có thể kể đến trường hợp nền tảng thương mại điện tử nổi tiếng Trung Quốc Alibaba mua lại ELE.me – dịch vụ giao thực phẩm với cam kết giao hàng trong 30 phút, với giá 9.5 tỉ USD; Amazon mua lại PillPack với giá dưới 1 tỉ USD – một hiệu thuốc online giao thuốc đến tận nhà người đặt. Hiện tại, Amazon đang đẩy mạnh vào ngành y và đó là lý do tại sao họ đã mua PillPack – để đi trước các tổ chức dược phẩm khác.3

Đặt hàng

Mô hình hợp tác ở đó tập đoàn đặt bài toán cho startup. Bài toán là những vấn đề hiện tập đoàn mong muốn tìm kiếm giải pháp công nghệ để giải quyết. Theo đó, startup sẽ thiết kế giải pháp cho bài toán tập đoàn đưa ra hoặc bán giải pháp của mình cho tập đoàn

Đầu tư

Đầu tư (Corporate Venturing) là hình thức các quỹ đầu tư của tập đoàn vào các công ty startup bên ngoài. Các tập đoàn thực hiện đầu tư thông qua thỏa thuận đầu tư liên doanh hoặc mua cổ phần. Giai đoạn đầu tư có thể bắt đầu từ lúc khi startup đang “chập chững” vận hành (Early-stage), chưa có sản phẩm thương mại hóa hay bán hàng. Startup ở giai đoạn này tiêu tốn lượng tiền lớn để phát triển sản phẩm và marketing nội bộ4; Khi đó, các tập đoàn có thể cung cấp vốn hạt giống (Seeding) cho startup để họ để bù đắp các chi phí vận hành nội bộ, phát triển các sản phẩm mẫu, thử nghiệm mô hình kinh doanh, để thu hút các quỹ đầu tư mạo hiểm khác về sau. Các Quỹ đầu tư Tập đoàn (CVCs) cũng có thể đầu tư cho startup ở giai đoạn mở rộng, khi startup đã triển khai các sản phẩm mới, mở rộng xưởng sản xuất, cải thiện sản phẩm và marketing. Tuy nhiên, giai đoạn mà phần lớn các CVCs (Corporate Venturing Capital) nhắm đến là khi startup đã gần trưởng thành, chuẩn bị lên sàn chứng khoán (IPOs).

Honeywell đã thành lập một nhóm chuyển đổi số trong công ty, dẫn dắt các đổi mới như thiết bị kết nối IoT. Trong hình là chiếc mũ thông minh được dùng trong nhà xưởng, đóng vai trò như một trợ lý cung cấp tất cả các thông tin về hoạt động của nhà máy trong thời gian thực thông qua điều khiển bằng giọng nói.

Đây là lựa chọn mà một số tập đoàn Việt Nam đang sử dụng. Tuy nhiên, không dễ để các doanh nghiệp/tập đoàn có thể chủ động tìm kiếm (startup scouting), theo dõi, đánh giá startup. Bản thân tập đoàn cũng phải chứng minh rõ ràng giá trị đem lại cho startup vì startup có nhiều lựa chọn về vốn khác ngoài vốn của tập đoàn. Tập đoàn cũng cần hiểu rõ tại sao muốn đầu tư vào startup (chiến lược lớn phát triển của tập đoàn hay tài chính).

Ví dụ, Boeing thành lập quỹ Horizon X Ventures, tìm kiếm đầu tư startup giai đoạn phát triển sản phẩm mẫu thử nghiệm, có tiềm năng mở rộng, đội ngũ tốt. Hiện nay họ đã đầu tư vào 21 công ty5. Hay Intel phát triển quỹ Intel Capital. Ở thời kì đầu vào những năm 1990, quỹ này tập trung đầu tư các startup từ giai đoạn hạt giống đến giai đoạn tăng trưởng. Hiện nay, danh mục đầu tư của họ đã lên đến 1544 công ty tại 57 quốc gia (trong đó có 670 công ty đã IPO/ được mua lại) với tổng số tiền đầu tư là 12.4 tỉ USD6.

Mô hình phát triển hệ sinh thái

Cùng là cách tạo dựng hệ sinh thái để các startup sử dụng công nghệ của mình, phát triển giải pháp cho các đối tác, các công ty công nghệ như SAP hay Qualcomm đã có những cách làm rất khác nhau. Với SAP, họ phối hợp với các tập đoàn và trường đại học, đào tạo design thinking (tư duy thiết kế) để giúp sinh viên giải quyết bài toán của doanh nghiệp trên nền tảng của SAP. Nếu lời giải nào tốt, sẽ được SAP đầu tư và sử dụng. Với Qualcomm, tại Việt Nam, và Ấn Độ, Đài Loan, phát triển chương trình ươm tạo, giúp các dự án tiếp cận và sử dụng công nghệ của Qualcomm, được đội ngũ kỹ thuật của Qualcomm hỗ trợ, hoàn thiện sản phẩm và cả tư duy bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ của người sáng lập. Những doanh nghiệp được Qualcomm hỗ trợ sau đó sẽ được tiếp cận với hệ sinh thái của Qualcomm, mạng lưới những nhà đầu tư, đối tác của Qualcomm để tiếp tục phát triển kinh doanh.

Xu hướng đổi mới tập đoàn 2023

Đổi mới sáng tạo mở đang trở thành một xu hướng quan trọng trong đổi mới sáng tạo tập đoàn, doanh nghiệp lớn. Theo MindtheBridge, một tổ chức châu Âu chuyên tư vấn sáng tạo mở cho các tập đoàn, xu hướng đổi mới mở toàn cầu có thể được tóm gọn bằng những từ như thử nghiệm. Nếu mô hình tập đoàn sáng lập và ươm tạo các startup là một lựa chọn mới của năm 2022, thì năm 2023, xu hướng này sẽ vẫn chỉ dừng ở việc thử nghiệm, trong khi đó mô hình đặt hàng có tiềm năng áp dụng rộng rãi hơn nhưng sẽ đòi hỏi sự kiên nhẫn từ cả hai phía tập đoàn và startup.

Mặc dù, nhiều tập đoàn từng lựa chọn thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm, nhưng giờ đây nhiều nơi đang từ bỏ chiến lược này. Cũng theo MindtheBridge, các nhà lãnh đạo công nghệ toàn cầu, các tập đoàn không đặc biệt tích cực trên mặt trận M&A startup.

Chuyển đổi số trong tập đoàn để hiệu quả hơn. Bên cạnh câu chuyện về đổi mới sáng tạo theo hướng khởi nghiệp, hợp tác với khởi nghiệp hay ĐMST mở, một xu hướng quan trọng là chuyển đổi số trong các tập đoàn đang diễn ra mạnh mẽ để tối ưu hóa mô hình kinh doanh trong kỷ nguyên số.

Năm 2023 sẽ chứng kiến chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ theo đó dữ liệu trở thành một tài sản quan trọng của doanh nghiệp phục vụ ra quyết định của doanh nghiệp. Có thể thấy, bên cạnh những thành công, những thử nghiệm vẫn đang được tiếp tục thực hiện, cũng có những thất bại mà cần thời gian người ta mới có thể đánh giá hết được.

Bên cạnh những câu chuyện thành công bước đầu như Honeywell, vẫn có những câu chuyện thất bại như GE, để thấy rằng: “các chuyên gia tin rằng việc mở khóa thành công chuyển đổi số không phải là sở trường của tất cả mọi người”7

—–

Xu hướng Đổi mới sáng tạo mở của các tập đoàn năm 2023

– Hầu như tất cả các nhà lãnh đạo đổi mới đã đặt chỗ ở Thung lũng Silicon (cộng với Israel), trong khi nhiều công ty đang mở rộng dấu ấn của họ bằng cách thành lập các hub – các trung tâm công nghệ toàn cầu tại những thị trường mới nổi như Hàn Quốc.

– Các chương trình khởi nghiệp nội bộ vốn được coi là công cụ đào tạo nhân sự theo cách tiếp cận truyền thống, giờ đây vượt ra ngoài các mục tiêu đào tạo đơn thuần và trở thành nguồn sáng tạo cho ra đời các thương vụ đầu tư.

– Do mối lo ngại ngày càng tăng về tính bền vững và kết quả tài chính, các chương trình tăng tốc doanh nghiệp đang ngày càng được cơ cấu lại, ủy quyền cho bên thứ ba hoặc loại bỏ hoàn toàn

– Các mô hình mới như Venture Builder vẫn đang trong quá trình thử nghiệm

Mô hình Khách hàng mạo hiểm (Venture Client model) tức là quá trình mua sản phẩm và giải pháp từ một khởi nghiệp, được áp dụng rộng rãi, nhưng đòi hỏi phải có phạm vi tiếp cận toàn cầu để có hiệu quả. Thông thường, mô hình Khách hàng mạo hiểm đòi hỏi  yêu cầu một danh sách dài các khách hàng tiềm năng mang tính thăm dò khoảng 1.000-5.000 mỗi năm, trong đó khoảng 1% chuyển sang các thỏa thuận thương mại để triển khai toàn diện.

Nguồn: https://research.mindthebridge.com/report/2023-open-innovation-italy

——-

Trường hợp 1: Honeywell là nhà sản xuất trong danh sách Fortune 100 hoạt động trong nhiều ngành công nghiệp, bao gồm công nghệ xây dựng và hàng không vũ trụ. Honeywell đã tăng doanh thu từ 40 đô la lên 43 tỷ USD vào năm 2018 (mặc dù doanh thu giảm xuống còn 38 tỷ USD sau đó) và giá cổ phiếu tăng từ 95 USD lên 174 USD. Trong giai đoạn đầu chuyển đổi số, Honeywell đã cắt giảm hoạt động từ tám thị trường xuống còn sáu thị trường để cải thiện chất lượng và giúp áp dụng các chiến lược số dễ dàng hơn. Honeywell đã thành lập một nhóm chuyển đổi số trong công ty, dẫn dắt các đổi mới như thiết bị kết nối IoT, cung cấp sản phẩm dựa trên dữ liệu và kiểm soát quy trình công nghiệp tiên tiến. Dữ liệu khách hàng đã được phân tích và sử dụng để cải thiện dịch vụ sản phẩm, giúp khách hàng đưa ra quyết định tốt hơn và làm cho quy trình sản xuất hiệu quả hơn.

———-

Trường hợp 2: General Electrics từng nổi tiếng khi bắt đầu hoạt động đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số của mình khi nhận định tương lai của kinh doanh và kinh doanh số và GE phải tìm được vị trí của họ trong thế giới đó. Với ý nghĩ đó, GE Digital ra đời và ra mắt sản phẩm số lớn đầu tiên của mình, Predix, “nền tảng sức mạnh công nghiệp đầu tiên thuộc loại này cung cấp một cách tiêu chuẩn và an toàn để kết nối máy móc, dữ liệu lớn công nghiệp và con người”. GE đưa khởi nghiệp tinh gọn vào đổi mới sáng tạo trong tập đoàn của mình dưới sự hỗ trợ của Eric Ries, cha đẻ của khởi nghiệp tinh gọn vào 2013. Họ chi hàng triệu USD để thuê nhân viên bán hàng, công nhân nhà máy và kỹ sư. Để tránh làm phức tạp thêm vấn đề, GE Digital còn được giao nhiệm vụ tập trung hóa và tối ưu hóa các hoạt động CNTT trên diện rộng của công ty. Mặc dù GE có khả năng số hóa và tự động hóa nhiều quy trình kinh doanh để tiết kiệm nguồn lực nhưng không gia tăng được giá trị để đổi mới mô hình kinh doanh. Câu chuyện cổ tích GE tiết kiệm 80% chi phí phát triển thông qua ứng dụng khởi nghiệp tinh gọn trong nội bộ  và phát triển GE Digital trên quy mô lớn dừng lại. Cuối cùng, khi rõ ràng là GE Digital không còn khả thi nữa, các bộ phận của doanh nghiệp đã được bán đi trong khi phần còn lại được dồn vào GE power.

———–

https://www.hackerearth.com/community-hackathons/resources/e-books/guide...

2 https://codingcompetitions.withgoogle.com/hashcode

3https://valuer.ai/blog/biggest-startup-acquisitions-of-2018/

4 Nguồn: https://corporatefinanceinstitute.com/resources/knowledge/finance/corpor...

5 http://www.boeing.com/company/key-orgs/horizon-x/ventures/

6 https://www.intel.com/content/www/us/en/intel-capital/our-focus-infograp...

7 https://www.techtarget.com/searchcio/tip/4-examples-of-digital-transform...

 

Tác giả: 
Nguyễn Đặng Tuấn Minh & Tạ Hương Thảo 

Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ở Việt Nam: Những bài toán lớn chờ người ra đề

Mỗi năm, Pasona – một tập đoàn của Nhật chuyên cung cấp các dịch vụ về nhân sự lại lựa chọn khoảng 30 tài năng từ khắp nơi trên thế giới tới hòn đảo Awaji nằm gần tỉnh Kobe.

Những người này sẽ cùng nhau hình thành các nhóm startup, đề xuất, triển khai và thử nghiệm các giải pháp để giải quyết vấn đề của vùng đất xinh đẹp nhưng đang vật lộn để bảo tồn những không gian truyền thống và thu hút du lịch.

Các ứng dụng khai báo y tế, truy vết trong đại dịch ở Việt Nam có thể coi là một đổi mới sáng tạo mở. Tuy nhiên, cách thực hiện nó vẫn có thể tốt hơn. Ảnh minh họa: TTXVN

 

Chương trình này có tên gọi là Awaji Youth Federation - AYF (tạm dịch là Liên đoàn thanh niên Awaji). Gần đây, thành viên của chương trình này đã làm sống lại các shōtengai – những con phố mua sắm cổ đang lụi tàn vì giới trẻ không còn mặn mà đến chơi, còn các cửa hàng gia truyền nổi tiếng trên phố thì đang liêu xiêu sau đợt dịch COVID-19. AYF là một ví dụ cho đổi mới sáng tạo mở ở khối doanh nghiệp, tập đoàn lớn và ở khu vực công. Hãy thử tưởng tượng nếu đảo Phú Quốc của Việt Nam có một chương trình như vậy!

 

Chúng ta vẫn thường được nghe rằng, “sứ mệnh” của startup là giải quyết những bài toán nhức nhối của một cộng đồng. Nhưng bài toán đó đến từ đâu? Nhiều khi nó là những khó khăn và bất tiện hiển hiện mà ai cũng gặp trong cuộc sống hằng ngày. Cũng thường xuyên, đó còn là những vấn đề khó thấy hơn xuất phát từ “đặt hàng” của các doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn lớn và từ phía nhà nước.

 

Fernhay, một startup tạo ra các giải pháp xe điện để giao hàng chặng cuối, hạn chế xe tải, xe container lớn phải đi vào trung tâm thành phố. Ảnh: electrive.com

Doanh nghiệp lớn, nhà nước và hệ sinh thái khởi nghiệp

Trong một thế giới mà ngày càng nhiều tri thức, dữ liệu, công cụ đáng tin cậy và miễn phí về khoa học, công nghệ, văn hóa – nghệ thuật đều sẵn sàng để tiếp cận qua internet cho tất cả mọi người dù ở bất cứ điều kiện kinh tế nào hay ở bất kì nơi đâu, sẽ là không đủ và không thể nếu các tổ chức chỉ hoàn toàn dựa vào nguồn lực bên trong để nghiên cứu phát triển. Họ cần phải đổi mới sáng tạo mở. Họ cần tìm kiếm, nuôi dưỡng, hợp tác và có thể là mua lại những ý tưởng, giải pháp cho những vấn đề của mình từ những startup, nhà khoa học, nhóm nghiên cứu ở bên ngoài đơn vị.

Đổi mới sáng tạo mở có thể được thực hiện thông qua hai hướng. Thứ nhất là các tổ chức sẽ xây dựng những vườn ươm (incubation) hoặc khóa tăng tốc khởi nghiệp trong nội bộ của mình để đầu tư và hỗ trợ các ý tưởng, công nghệ, sản phẩm mới. Các ý tưởng và công nghệ mới này không nhất thiết phải liên quan mật thiết đến ngành nghề, lĩnh vực của tập đoàn hay của cơ quan nhà nước. Hơn nữa những chủ startup này hoàn toàn có thể là nhân viên tập đoàn, nhưng họ được nghỉ/dừng công việc hiện tại để theo đuổi ý tưởng mới. Vườn ươm nhân viên Grow của tập đoàn Bosch và Ingenius của Nestlé là hai ví dụ cho hướng đổi mới sáng tạo mở như vậy. Kể từ năm 2012, Grow đã tạo ra hơn 400 dự án, trong đó có sáu dự án đã thoái vốn thông qua việc trở thành một công ty spin-off độc lập, bán lại cho một quỹ đầu tư khác, hoặc trở thành một mảng kinh doanh mới của Bosch. Hay Ingenius của Nestlé, kể từ năm 2014 đã có hàng chục dự án ra đời, được ứng dụng và tiết kiệm hàng triệu USD cho tập đoàn này.

Hướng thứ hai là các tổ chức hay cơ quan nhà nước sẽ công bố những vấn đề của mình và “đặt hàng” cộng đồng giải quyết. Chẳng hạn như London FreightLab (TfL) của chính quyền London, Anh – một sáng kiến tìm kiếm và thử nghiệm các giải pháp để thành phố sạch hơn, an toàn hơn và hoạt động hiệu quả hơn. Mỗi năm, TfL sẽ đưa ra một vấn đề lớn nhức nhối cần giải quyết, cung cấp một khoản tài trợ và địa chỉ để ứng dụng giải pháp cho các nhóm startup. Một số các giải pháp không chỉ có tiềm năng ứng dụng ở London mà còn có khả năng nhân rộng ra cả nước hay các quốc gia khác như Appway, một nền tảng sử dụng cảm biến và các dữ liệu cũ để dự đoán mức độ đầy - vơi của các bãi đỗ xe trong thành phố hay Humanising Autonomy - một ý tưởng sử dụng camera gắn vào biển số xe để xác định những điểm nóng, dễ xảy ra tai nạn, va chạm.

Startup được ủng hộ bởi các tập đoàn lớn hay chính phủ sẽ có tốc độ thử nghiệm ý tưởng nhanh chóng. Các tập đoàn nắm những lợi thế mà các startup tự đi một mình, dù cho văn hóa có linh hoạt đến đâu cũng không dễ có được: đó là hiểu biết sâu sắc về cách vận hành của thị trường và nguồn tài chính đáng kể. Trên thực tế, nhiều sáng kiến của các nhóm khởi nghiệp trong Nestlé chỉ cần vài tuần là được ứng dụng rộng rãi trong toàn bộ tập đoàn và toàn cầu. Còn với khối dịch vụ công, khi nhà nước trở thành người ứng dụng và thử nghiệm công nghệ đầu tiên thì còn gì là bảo chứng tốt hơn đối với năng lực và tính khả thi của công nghệ startup?

Nếu startup thường được tạm chia thành ba dạng: Cung cấp dịch vụ cho người dùng cuối (B2C - Business to Customer), Cung cấp dịch vụ cho doanh nghiệp (B2B – Business to Business) và Cung cấp dịch vụ cho chính phủ (B2G – Business to government) thì ở Việt Nam, các startup ở hai hình thức cuối đang phát triển rất khó khăn. Một phần lí do là doanh nghiệp lớn và chính phủ hầu như bỏ qua vị trí của mình trong hệ sinh thái khởi nghiệp. Ai đó có thể hỏi ngược lại, tại sao tôi phải “lo” cho các công ty khởi nghiệp, tôi vẫn cứ tiếp tục cách làm cũ, liệu điều đó có làm sao không? Thì câu trả lời là có.

 

“Chuyển đổi số” là một từ khóa được nhắc đi nhắc lại trên phương tiện truyền thông trong hai năm trở lại đây. Bản thân Việt Nam cũng vừa ban hành chiến lược quốc gia về chuyển đổi số. Khái niệm này không chỉ dừng lại ở ứng dụng công nghệ để tự động hóa một vài hoạt động kinh doanh. Chuyển đổi số là đưa công nghệ từ một đòn bẩy xoay chuyển mô hình kinh doanh và rồi trở thành xương sống, thành cốt lõi của hoạt động toàn bộ tổ chức. Các quyết định và sản phẩm của tổ chức sẽ sinh ra dữ liệu và được vận hành dựa trên dữ liệu. Chuyển đổi số chính là đổi mới sáng tạo. Các tổ chức sẽ khó lòng làm được điều này nếu thiếu các ý tưởng và công ty khởi nghiệp. Nếu không chuyển đổi số, các công ty sẽ bị xóa sổ khi cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra.

Doanh nghiệp còn ngại

Ở Việt Nam hiện nay, rất khó để tìm ra các tập đoàn, công ty lớn chủ động thành lập các quỹ đầu tư hay các vườn ươm, khóa tăng tốc khởi nghiệp. Nếu có thì đa số của những công ty có vốn nước ngoài, chẳng hạn như Shinhan Future Labs của ngân hàng Shinhan (Hàn Quốc) tài trợ và ươm tạo cho các ý tưởng và công ty khởi nghiệp thuộc tất cả các lĩnh vực hay Unilever (công ty hàng tiêu dùng của Anh – Đan Mạch) tài trợ cho các giải pháp bền vững bảo vệ môi trường và cải thiện sức khỏe cộng đồng và công bằng xã hội. Còn với các tập đoàn khác, nếu thật sự tồn tại các quỹ đầu tư và chương trình ươm tạo, cũng không mấy ai nắm rõ chúng hoạt động ra sao. Khi tư vấn cho nhiều công ty lớn, chúng tôi cảm thấy dường như đổi mới sáng tạo đối với họ không phải là vấn đề cấp thiết. Họ cảm thấy an toàn và vững vàng với vị trí hiện tại. Dường như họ không nghĩ ra được bài toán để đặt hàng. Nếu có bài toán, họ cũng không muốn công khai rộng rãi vì nghĩ sẽ ảnh hưởng đến uy tín hoặc họ cho rằng họ có thể tự giải quyết vấn đề của mình mà không cần đến startup.

Thực tế đã chỉ ra rằng không có doanh nghiệp nào là “quá lớn để thất bại”, nhất là khi công nghệ đang phát triển như vũ bão và tương lai còn quá nhiều bất định sau đại dịch COVID-19 vừa qua. Các tập đoàn lớn có lẽ cần phải có một cách nhìn khiêm nhường và trân trọng hơn với các startup còn non trẻ. Nếu các tập đoàn e ngại nói ra hoặc chưa rõ vấn đề cụ thể của mình thì có thể đưa ra bài toán rộng hơn, xây dựng vườn ươm hỗ trợ đa dạng các startup ở lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, đừng nên coi như đây là một cuộc “dạo chơi”, một cuộc thử nghiệm và càng không nên coi đây là một cách đầu tư kiếm lời sau khi các startup trưởng thành và thoái vốn. Hãy nghiêm túc rằng, quá trình làm việc với startup chính là quá trình học hỏi công nghệ mới, tìm kiếm ý tưởng để đổi mới sáng tạo hoạt động kinh doanh của chính mình.

Chúng tôi hiểu ngôn ngữ giữa startup, nhà khoa học và tập đoàn không dễ gì có điểm chung, nhưng ươm tạo công nghệ không có cách nào khác là phải tìm ra một con đường đồng hành với nhau trong khoảng thời gian dài kiên trì từ ý tưởng tới thị trường. Đúng là có nhiều dự án của Nestlé chỉ cần vài tuần là đi vào thực tế nhưng cũng có vô số dự án của Bosch cần nhiều năm và thậm chí có những dự án đã đi được nhiều năm, có những phản hồi tích cực từ báo chí và người dùng nhưng cuối cùng phải đóng lại vì không “khớp” với con đường phát triển của tập đoàn.

Nhà nước còn loay hoay

So với nhà nước, tập đoàn ít có thể linh hoạt hơn trong việc thay đổi bản thân để hỗ trợ startup. Tuy nhiên nhà nước có khả năng sẽ tạo ra ảnh hưởng lớn hơn nếu thực hành sáng tạo mở. Nhất là khi ở Việt Nam, chiến lược chuyển đổi số được xác định bắt nguồn từ khu vực công. Điều này sẽ đòi hỏi những thay đổi lớn cả về tư duy chấp nhận cái mới cũng như cơ chế cho phép nhà nước đặt hàng startup hay một nhóm các nhà nghiên cứu – những người có ý tưởng sáng tạo, đột phá nhưng công nghệ chưa hoàn thiện. Từ trước đến nay, cơ chế đấu thầu hay tài trợ nghiên cứu ứng dụng của Việt Nam được thực hiện theo hướng: bài toán đặt ra không có gì đột phá; ưu tiên các công ty lớn; chỉ hỗ trợ/tài trợ cho những giải pháp gần như chắc chắn thành công, tuân thủ chính xác 100% đề cương đã định sẵn từ gói hóa chất đến bulong đinh ốc. Đó không phải là cách phù hợp để thúc đẩy những ý tưởng sáng tạo và giải quyết những bài toán lớn.

Nhưng kể cả thay đổi cách thức tài trợ và có một tâm thế cởi mở làm việc với doanh nghiệp, điều đó có thể chưa đủ. Chúng ta biết rằng, trường hợp một số cơ quan và thành phố đã rất cởi mở trong việc tìm kiếm giải pháp dự báo tình hình dịch bệnh, truy vết các ca lây nhiễm, quản lý tiêm chủng, hỗ trợ những người có hoàn cảnh khó khăn trong đợt COVID-19 vừa qua có thể coi như một cách thực hành sáng tạo mở chưa từng có tiền lệ. Tuy nhiên nó cũng để lại cho chúng ta nhiều bài học quý giá để có thể làm tốt hơn. Cách nào để thống nhất các ứng dụng khai báo y tế ngay từ đầu? Làm thế nào để các ứng dụng đó đều mở và ai cũng đóng góp được? Các dữ liệu về khai báo y tế, tiêm chủng, đi lại liệu có thể luân chuyển, trao đổi nhịp nhàng giữa các bộ, ngành và các địa phương hay không?...

Cách thức nhà nước bắt tay với các nhóm nghiên cứu và startup để giải quyết các bài toán trong đại dịch rất đáng để nhân rộng về sau này trong các vấn đề giao thông, môi trường đô thị đang nhức nhối. Tuy nhiên, trong quá trình thử nghiệm cái mới sẽ đòi hỏi thay đổi và sửa chữa không chỉ một mà một loạt các chính sách, động chạm đến nhiều tổ chức, cá nhân liên quan. Nó sẽ đòi hỏi các cơ quan nhà nước phải tháo gỡ, thay đổi và biết cách hợp tác với nhau. Đổi mới sáng tạo mở đòi hỏi chính bản thân nhà nước cũng phải tính đổi mới sáng tạo cái đã. Khu vực công cũng cần tinh thần chấp nhận thất bại, cần một tư duy thiết kế, thử nghiệm từ nhỏ đến lớn. Mà bước đầu tiên có thể làm là tạo ra các sandbox – các luật khung để cho phép một số công ty thử nghiệm các ý tưởng, công nghệ mới trong một phạm vi nhất định với ít rào cản pháp lí nhất có thể. Dĩ nhiên, tiêu chuẩn lựa chọn công ty, công nghệ cũng như mục đích và kết quả thử nghiệm phải rõ ràng và minh bạch.

Trong mắt chúng tôi, bức tranh khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của Việt Nam vẫn còn sơ khai. Chỉ khi nào có các tập đoàn lớn và nhà nước tham gia một cách thực chất, sẵn sàng đón nhận startup giải quyết vấn đề của mình thì khi đó hệ sinh thái mới thật sự sôi động.

Đổi mới sáng tạo mở có thể được thực hiện thông qua hai hướng. Thứ nhất là các tổ chức sẽ xây dựng những vườn ươm (incubation) hoặc khóa tăng tốc khởi nghiệp trong nội bộ của mình để đầu tư và hỗ trợ các ý tưởng, công nghệ, sản phẩm mới.

Chuyển đổi số là đưa công nghệ từ một đòn bẩy xoay chuyển mô hình kinh doanh và rồi trở thành xương sống, thành cốt lõi của hoạt động toàn bộ tổ chức.

Chuyển đổi số chính là đổi mới sáng tạo. Các tổ chức sẽ khó lòng làm được điều này nếu thiếu các ý tưởng và công ty khởi nghiệp

Hiện nay, những chính sách ở Việt Nam chưa thuận lợi cho thực hiện ĐMST như: thiếu nền tảng cơ bản về chuẩn mực công nghiệp trong hoạt động sản xuất; thực thi pháp luật và ý thức về sở hữu trí tuệ chưa tốt; công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật còn nhiều hạn chế; thiếu sự phối hợp và cơ chế điều chỉnh trong hoạch định chính sách ĐMST; thiếu cơ chế ứng xử hữu hiệu với những vấn đề mới; thiếu lòng tin, đặc biệt là giữa các đối tác kinh doanh như doanh nghiệp; môi trường cạnh tranh không phù hợp; thông tin không đầy đủ và không đáng tin cậy.

Với những hạn chế nêu trên, Nhà nước cần đóng vai trò xây dựng nền tảng cho hệ thống ĐMST, cụ thể là thực hiện tốt các vấn đề sau:

Xây dựng môi trường thể chế thuận lợi cho ĐMST như: tạo sức ép cạnh tranh lên doanh nghiệp; chính sách, pháp luật phản ánh lợi ích chính đáng của mọi tầng lớp nhân dân; xây dựng cơ chế hợp tác phù hợp giữa các cơ quan Nhà nước với nhau (còn gọi là hợp tác công – công, public-public partnership).

Xây dựng nền tảng tri thức, chuẩn mực, năng lực công nghệ bao gồm: xây dựng kho tri thức công nghệ có sẵn theo hướng thân thiện với người sử dụng; tài liệu hóa tri thức kinh nghiệm, tri thức truyền thống; cân đối giữa đào tạo nghề và đào tạo đại học; xây dựng nền tảng chuẩn mực cơ bản tạo tiền đề để xây dựng lòng tin; phát triển tinh thần doanh nghiệp hay tinh thần dám nghĩ, dám làm.

Phát triển mạng lưới cung cấp dịch vụ kỹ thuật, công nghệ như: xây dựng chương trình đối tác khuyến công nghệ; dịch vụ NC&PT hướng tới phục vụ doanh nghiệp.

Hỗ trợ doanh nghiệp học hỏi thông qua các kết nối như: trang bị cho doanh nghiệp các thực hành chuẩn về quản lý chất lượng và sở hữu trí tuệ; hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ tham quan khảo sát ở nước ngoài; hỗ trợ doanh nghiệp tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu.

Ươm tạo và đảm bảo tài chính cho ĐMST bao gồm: các hình thức ươm tạo doanh nghiệp khác nhau; tài chính cho ĐMST, tập trung vào những giải pháp tài chính cho các dự án ĐMST của doanh nghiệp nhỏ và vừa.

PGS.TS Trần Ngọc Ca,Học viện KH&CN và ĐMST

 

 

Tác giả: 
Tuấn Minh – Hảo Linh