Chuyển đổi số đang tạo ra một cuộc cách mạng trong cách chúng ta bảo tồn và khai thác di sản văn hóa. Công nghệ không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn mở ra những cách tiếp cận hoàn toàn mới.
Vàng A Bình ở Bản Liền Homestay (giữa) đưa trà trong ống tre tới du khách nước ngoài. Ảnh: NVCC
Trong một buổi chiều se lạnh tại Bản Liền, nơi núi rừng Tây Bắc hòa quyện cùng hương trà Shan tuyết cổ thụ, một người khách nước ngoài cẩn thận bước đến gác bếp của căn nhà sàn truyền thống. Ông đưa tay nhấc xuống một ống trà tre hun khói, nhẹ nhàng chẻ ống lam, và lấy ra một ít trà khô.
Trong bếp, ánh lửa bập bùng, nhóm khách quây quần xung quanh, quan sát ông cho trà vào ấm, rót nước, và chờ đợi những giọt đầu tiên. Mọi người thưởng trà trong sự ấm cúng, không cần nhiều ngôn ngữ, không cần thuyết minh cầu kỳ. Chỉ bằng ánh mắt đầy thích thú, cách cảm nhận mùi hương trà của họ đã truyền tải tất cả. Câu chuyện về trà không chỉ dừng lại ở vị giác mà còn chạm đến cảm xúc.
Chính khoảnh khắc này đã mang lại hơn 100 đơn hàng trà Shan tuyết ống lam gác bếp chỉ trong vòng 24 giờ sau khi câu chuyện được chia sẻ trên mạng xã hội. Đây không chỉ là câu chuyện về sự thành công trong kinh doanh, mà còn là minh chứng sống động cho tiềm năng của văn hóa di sản khi được kết hợp với công nghệ số.
Kinh doanh bền vững dựa trên di sản văn hóa
Ethnotek, một công ty trách nhiệm xã hội do Jake và Cori Orak sáng lập vào năm 2010, đã tìm ra cách bảo tồn di sản văn hóa thông qua việc sản xuất túi xách cao cấp tích hợp các loại vải thủ công từ các cộng đồng nghệ nhân trên khắp thế giới, bao gồm Việt Nam, Ghana, Guatemala, Ấn Độ, và Indonesia.
Cảm hứng thành lập Ethnotek bắt nguồn từ chuyến du lịch của Jake Orak đến Việt Nam vào năm 2007, nơi ông bị mê hoặc bởi những loại vải thủ công tinh xảo được dệt bởi các nghệ nhân bản địa. Nhận thấy nguy cơ các kỹ thuật truyền thống này có thể biến mất do công nghiệp hóa, ông quyết định xây dựng một mô hình kinh doanh không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn duy trì và phát huy các di sản này.
Ethnotek nổi bật nhờ thiết kế Threads, những tấm vải có thể thay đổi và tùy chỉnh gắn trên mặt ngoài của balo, do chính các làng nghề thủ công ở Việt Nam, Indonesia, Gahna, Ấn Độ…dệt nên. Ý tưởng này không chỉ tạo nên sản phẩm có tính cá nhân hóa cao mà còn cho phép khách hàng trực tiếp hỗ trợ nhiều cộng đồng nghệ nhân khác nhau. Các sản phẩm của Ethnotek được sản xuất tại một xưởng duy nhất ở Việt Nam, tận dụng quy trình tập trung để giảm thiểu tác động môi trường và đảm bảo chất lượng.
Ứng dụng công nghệ số để bảo tồn và khai thác văn hóa
Ethnotek không chỉ tận dụng thủ công truyền thống mà còn kết hợp hiệu quả với công nghệ số để gia tăng giá trị.
Truyền tải câu chuyện văn hóa qua các nền tảng trực tuyến: Thương hiệu sử dụng mạng xã hội, trang web, và các nền tảng thương mại điện tử để chia sẻ câu chuyện về các nghệ nhân, các kỹ thuật dệt truyền thống, và hành trình đưa các tấm vải đến tay khách hàng. Điều này giúp nâng cao nhận thức về di sản văn hóa, đồng thời tạo sự gắn kết giữa khách hàng và các cộng đồng nghệ nhân.
Ethnotek đưa các hoa văn do nghệ nhân Việt Nam dệt vào sản phẩm. Ảnh: NVCC
Tạo cảm giác cộng đồng toàn cầu: Ethnotek gọi khách hàng của mình là “tribe members” (thành viên bộ lạc), khuyến khích họ không chỉ mua sản phẩm mà còn tham gia vào phong trào bảo tồn văn hóa. Công nghệ đã giúp kết nối hàng nghìn người trên khắp thế giới với mục tiêu chung là duy trì di sản văn hóa thông qua các sản phẩm hữu dụng và bền vững.
Phát triển sản phẩm bền vững: Ethnotek sử dụng các vật liệu tái chế, tận dụng công nghệ trong sản xuất và quản lý chuỗi cung ứng để giảm thiểu tác động môi trường, từ đó tạo ra sản phẩm không chỉ có giá trị văn hóa mà còn mang tính thân thiện với môi trường.
Di sản văn hóa trong nền kinh tế trải nghiệm
Câu chuyện ở Bản Liền và Ethnotek phản ánh một xu hướng rõ rệt: di sản văn hóa không còn chỉ là thứ để bảo tồn mà đã trở thành một phần quan trọng trong nền kinh tế trải nghiệm. Khi người tiêu dùng không chỉ mua sản phẩm mà còn tìm kiếm những trải nghiệm gắn kết cảm xúc, các giá trị văn hóa truyền thống lại càng trở nên quý giá.
Việt Nam, với vị trí thứ 24 trên thế giới về độ giàu có về di sản (theo U.S. News & World Report), sở hữu một kho tàng tiềm năng chưa được khai phá hết. Những giá trị truyền thống như trà Shan tuyết ở Tây Bắc, tranh Đông Hồ, hay các làng nghề thủ công mỹ nghệ đều có thể trở thành nền tảng để xây dựng các sản phẩm và trải nghiệm độc đáo, đáp ứng xu hướng tiêu dùng hiện đại.
Công nghệ số: Tái định nghĩa cách tiếp cận di sản
Chuyển đổi số đang tạo ra một cuộc cách mạng trong cách chúng ta bảo tồn và khai thác di sản văn hóa. Công nghệ không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn mở ra những cách tiếp cận hoàn toàn mới. Ví dụ, Bảo tàng Louvre đã triển khai thực tế ảo (VR) để cho phép hàng triệu người trên toàn thế giới tham quan từ xa, trong khi dự án Virtual Angkor tái hiện thành phố Angkor Wat thời kỳ đỉnh cao, giúp người dùng không chỉ khám phá lịch sử mà còn hòa mình vào những câu chuyện của quá khứ.
Những công nghệ như VR, AR (thực tế tăng cường), và AI không chỉ làm sống lại các giá trị văn hóa mà còn mang chúng đến gần hơn với thế hệ trẻ, những người vốn quen thuộc với các trải nghiệm số hóa. Các doanh nghiệp dựa trên nền tảng văn hóa di sản cũng từ đó mà mở rộng khả năng tiếp cận khách hàng, vượt qua ranh giới địa lý để vươn ra toàn cầu.
Mô hình kinh doanh mới trên nền tảng văn hóa di sản
Mô hình kinh doanh không chỉ là cách tạo ra và nhận về giá trị, mà còn là cách thích nghi với sự thay đổi của xã hội và nhu cầu của người tiêu dùng. Trên nền tảng văn hóa di sản, các mô hình kinh doanh mới đang dần hình thành với hai hướng chính:
Thứ nhất, làm mới những mô hình kinh doanh hiện tại bằng cách tăng cường giá trị văn hóa thông qua công nghệ. Như trong câu chuyện của Bản Liền, việc chia sẻ những khoảnh khắc thưởng trà đầy cảm xúc qua mạng xã hội đã ngay lập tức tạo nên sự kết nối mạnh mẽ với người tiêu dùng bằng công nghệ số.
Thứ hai, phát triển các mô hình kinh doanh hoàn toàn mới, sử dụng công nghệ để tạo ra những sản phẩm và dịch vụ độc đáo. Venice Time Machine là một ví dụ tiêu biểu, khi dự án này chuyển đổi toàn bộ tài liệu lịch sử từ thế kỷ 14-19 thành cơ sở dữ liệu số, không chỉ phục vụ nghiên cứu mà còn mở ra tiềm năng lớn cho du lịch số.
Nhiều hoa văn trên các tấm vải gắn vào balo của Ethnotek là do các nghệ nhân Việt Nam dệt. Ảnh: NVCC
Đáp ứng kỳ vọng của người tiêu dùng hiện đại
Sự trỗi dậy của thế hệ Gen Z và Millennials, với yêu cầu cao về trải nghiệm cá nhân hóa và số hóa, đang thúc đẩy các doanh nghiệp phải sáng tạo liên tục. Những người tiêu dùng này không chỉ tìm kiếm sản phẩm chất lượng mà còn muốn những trải nghiệm có giá trị sâu sắc, kết nối văn hóa và cảm xúc.
Câu chuyện của Bản Liền chính là một minh họa sống động cho việc làm thế nào một trải nghiệm đơn giản nhưng đậm chất văn hóa lại có thể chạm đến trái tim khách hàng. Trong khi đó, những sáng kiến lớn hơn như Virtual Angkor hay Venice Time Machine chỉ ra rằng khi công nghệ hòa quyện cùng văn hóa, giá trị mà nó mang lại là không giới hạn.
Tầm quan trọng của phát triển mô hình kinh doanh số
Phát triển mô hình kinh doanh trên nền tảng văn hóa di sản không chỉ là một chiến lược kinh doanh mà còn là yếu tố mang tính chiến lược quốc gia. Việt Nam, đứng thứ 43 trong 89 quốc gia có hệ sinh thái khởi nghiệp năng động, đang có cơ hội lớn để thúc đẩy các doanh nghiệp sáng tạo dựa trên di sản văn hóa. Việc này mang lại nhiều lợi ích như tạo cơ hội cho các doanh nghiệp nhỏ vươn ra quốc tế, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch trải nghiệm và sản phẩm thủ công mỹ nghệ.
Mặt khác, thu hút vốn đầu tư từ cả trong và ngoài nước, gia tăng giá trị kinh tế của di sản sẽ hiệu quả hơn khi thấy rõ những giá trị kinh tế do những mô hình kinh doanh này mang lại. Viêc mở rộng quy mô tiếp cận khách hàng toàn cầu thông qua các nền tảng số, sẽ giúp nâng cao vị thế quốc gia trong nền kinh tế trải nghiệm toàn cầu.
Cuối cùng, chiến lược này sẽ tạo cơ hội cho các tài năng công nghệ quốc tế đến Việt Nam để thúc đẩy khai thác và bảo tồn các giá trị văn hóa cùng cộng đồng người Việt và người yêu văn hóa Việt Nam.
Cơ hội từ văn hóa và công nghệ
Câu chuyện từ Bản Liền và Ethnotek chỉ là những ví dụ nhỏ trong bức tranh lớn về tiềm năng của di sản văn hóa khi được kết hợp với công nghệ số và tinh thần khởi nghiệp. Với nguồn tài nguyên văn hóa phong phú, Việt Nam có thể tạo nên những mô hình kinh doanh không chỉ thành công về mặt kinh tế mà còn giúp bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống. Đây không chỉ là cách để gìn giữ di sản, mà còn là con đường để Việt Nam vươn xa, khẳng định vị thế trong nền kinh tế toàn cầu.
Việt Nam, với sự đa dạng về di sản văn hóa vật thể và phi vật thể, có thể học hỏi từ Ethnotek để phát triển các mô hình kinh doanh mới. Các làng nghề thủ công như dệt thổ cẩm ở Tây Bắc, gốm Bát Tràng, hay lụa Vạn Phúc là nguồn tài nguyên quý báu để tạo ra các sản phẩm mang tính cá nhân hóa và giá trị cao. Khi các sản phẩm này được tích hợp với công nghệ số, chẳng hạn qua thương mại điện tử, công nghệ AR/VR, hay các chiến dịch marketing trực tuyến, chúng không chỉ tiếp cận được thị trường nội địa mà còn vươn xa đến khách hàng quốc tế.
Những rủi ro và thách thức cần lưu ý
Tuy nhiên, việc tận dụng công nghệ số để khai thác văn hóa di sản cũng đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt là về vấn đề sở hữu trí tuệ:
Nguy cơ vi phạm bản quyền: Khi các di sản văn hóa được số hóa, chúng dễ bị sao chép và sử dụng trái phép bởi bên thứ ba. Điều này không chỉ gây tổn thất về kinh tế mà còn làm suy giảm giá trị của di sản gốc.
Tranh chấp quyền sở hữu: Một số trường hợp trên thế giới đã ghi nhận tình trạng các di sản phi vật thể bị đăng ký bản quyền bởi tổ chức hoặc cá nhân nước ngoài, gây khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi của các cộng đồng nghệ nhân.
Thiếu khung pháp lý rõ ràng: Tại Việt Nam, vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực văn hóa số vẫn còn lỏng lẻo, khiến các doanh nghiệp nhỏ hoặc cá nhân dễ rơi vào tình trạng tranh chấp hoặc bị kiện tụng.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://floratheexplorer.com/ethnotek-backpacks-review/
[2] https://weworkremotely.com/company/ethnotek
[3] https://wanderlustandlipstick.com/blogs/travelpurpose/2013/08/13/gear-re...
[4] https://impakter.com/ethnotek-bags-win-win-sustainable-terms/
[5] https://www.zoominfo.com/c/ethnotek-bags/348703448
[6] https://ethnotek.com/blogs/news/the-big-story-10-years-of-ethnotek
[7] https://ethnotek.com
[8] https://ethnotek.com/pages/about-ethnotek
[9] https://www.causeartist.com/jake-orak-founder-ethnotek/
[10] https://www.kajimundo.com/showcase-directory/ethnotek
