NongNghiepThongMinh

 

Nguyễn Đặng Tuấn Minh

Trong hệ sinh thái nông sản, gia vị luôn bị xem là một thị trường nhỏ, giá trị thấp và khó tạo khác biệt. Thế nhưng, chính ở lĩnh vực tưởng chừng rất cũ kỹ này, một thế hệ startup mới đang chứng minh điều ngược lại: nếu tư duy lại mô hình kinh doanh và đầu tư đúng vào công nghệ của chuỗi cung ứng, gia vị hoàn toàn có thể trở thành ngành công nghiệp quy mô lớn, bền vững và hấp dẫn với vốn đầu tư mạo hiểm.

Nhìn vào Growcoms ở Ấn Độ, Agricorp của Nigeria hay Trianon Spices tại Tanzania, ta nhận ra điểm chung: họ không thành công vì “gia vị”, họ thành công vì tư duy lại toàn bộ chuỗi giá trị, từ vùng trồng, chế biến, logistics đến thị trường và dữ liệu. Gia vị chỉ là “điểm vào” – chuỗi giá trị mới mới chính là sản phẩm thật sự.

1. Growcoms – Khi một marketplace biết xử lý toàn bộ sự phức tạp của ngành
Điểm hấp dẫn nhất của Growcoms không nằm ở gia vị, mà ở năng lực họ xây được một mô hình “quản lý thay vì chợ điện tử”. Ngành gia vị vốn cực kỳ phân mảnh: nông dân nhỏ lẻ, nhà máy rải rác, buyer B2B đòi hỏi tiêu chuẩn cao nhưng lại thiếu niềm tin vào nguồn cung. Growcoms bước vào khoảng trống này bằng cách điều phối chuỗi: thu mua, kiểm nghiệm, phối trộn, đóng gói, truy xuất và thậm chí phát triển seasoning mới cho khách FMCG.

Chính vì hiểu rằng “mua – bán” chưa bao giờ là đủ, Growcoms không xây nền tảng kết nối đơn thuần mà xây năng lực xử lý chất lượng, dữ liệu và rủi ro. Những thứ này buyer mới sẵn sàng trả tiền. Họ không cần marketplace, họ cần một hệ thống đảm bảo rằng mỗi lô hàng có thể truy xuất đến từng cánh đồng, từng mẻ chế biến, từng tiêu chuẩn kiểm nghiệm.

Lợi thế cạnh tranh khó bắt chước nhất của Growcoms cũng nằm ở đây: dữ liệu chuỗi cung ứng tích lũy theo năm tháng. Một đội ngũ mới có thể xây nhà máy, nhưng không thể lặp lại lịch sử truy xuất và dữ liệu chất lượng của hàng trăm lô hàng đã được nghiệm thu bởi FMCG quốc tế.

2. Agricorp – Khi xuất khẩu gia vị được đối xử như một ngành công nghiệp nghiêm túc
Nigeria có diện tích trồng gừng lớn nhưng lại không có thương hiệu quốc tế. Agricorp nhìn thấy nghịch lý này và quyết định không đi theo mô hình thương lái truyền thống. Họ đầu tư vùng nguyên liệu, xây nhà máy, làm truy xuất và chuẩn hoá toàn bộ quy trình để đưa gia vị Nigeria vào các thị trường khó tính.

Điều đáng nói là Agricorp không theo đuổi công nghệ hào nhoáng. Họ chọn hướng “công nghệ hữu dụng”: hệ thống quản lý vùng trồng, quy trình chế biến ổn định, truy xuất lô hàng và vận hành logistics hiệu quả. Với họ, công nghệ là công cụ để giảm rủi ro, tăng độ tin cậy và ký được hợp đồng dài hạn trực tiếp với buyer – nơi lợi nhuận thật sự nằm ở đó.

Cách tiếp cận này đặc biệt phù hợp với gia vị – một ngành mà buyer quốc tế luôn bị ám ảnh bởi rủi ro chất lượng, tồn dư, vi sinh, độ ẩm. Ai giải quyết được rủi ro đó, người đó chiếm được thị trường. Agricorp đã làm đúng điều này và họ được tưởng thưởng bằng hàng chục triệu USD vốn Series A.

3. Trianon Spices – Khi “tác động” trở thành mô hình kinh doanh
Trianon không nói quá nhiều về công nghệ, nhưng họ nói đúng về điều thị trường đang coi trọng nhất: gia vị phải đi cùng câu chuyện đất, nông dân và bền vững. Họ mua nguyên liệu từ hơn một nghìn nông dân, dạy họ canh tác tái sinh, giảm hoá chất, phục hồi đất và tăng chất lượng. Sau đó, công ty chế biến và bán cho thị trường EU – nơi sẵn sàng trả premium cho organic, fair-trade và regenerative.

Trianon thành công vì họ hiểu rằng ở phân khúc cao cấp, buyer mua cả câu chuyện lẫn giá trị thật. Năng lực của Trianon không chỉ là nhà máy hay vùng nguyên liệu. Năng lực của họ là khả năng tích hợp câu chuyện tác động vào sản phẩm, và chuyển điều đó thành premium giá một cách hợp pháp, minh bạch và bền vững.

Điều khiến chúng ta ngạc nhiên là mô hình này không chỉ hiệu quả xã hội, mà biên lợi nhuận của Trianon tăng rõ rệt qua từng năm. Bền vững ở đây không phải slogan, mà là năng lực kinh doanh.

Vậy điều gì thực sự khiến họ thành công?
Nếu rút gọn, chúng ta có thể nhìn thấy ba tầng năng lực mà cả ba startup đều sở hữu – và đây cũng là điều phân biệt họ với phần lớn doanh nghiệp gia vị truyền thống:

Thứ nhất, họ nhìn ngành gia vị dưới góc độ của một ngành công nghiệp dữ liệu.
 Mỗi lô hàng không chỉ là 1 container quế, tiêu hay gừng; đó là một chuỗi dữ liệu về vùng trồng, chất lượng, quy trình, hoạt chất, vi sinh, độ ẩm, tiêu chuẩn. Khi dữ liệu được chuẩn hoá, buyer quốc tế tin tưởng, startup có thể scale. Không có dữ liệu, mọi thứ đều là rủi ro.

Thứ hai, họ kiểm soát những điểm nghẽn mà người khác bỏ qua.
 Trong gia vị, “điểm nghẽn” thường nằm ở chuẩn hoá và truy xuất – những yếu tố khiến buyer lo lắng nhất. Startup nào giải được nút thắt này, startup đó sở hữu lợi thế bền vững.

Thứ ba, họ không tự giới hạn mình trong câu chuyện “nông sản”.
 Growcoms bán dịch vụ quản lý chất lượng.
 Agricorp bán sự đáng tin cậy của chuỗi cung ứng.
 Trianon bán câu chuyện bền vững và tác động.
Gia vị chỉ là phương tiện. Giá trị thật nằm ở tư duy chuỗi – công nghệ – tác động xã hội.

Gợi mở cho Việt Nam
Việt Nam có gừng, tiêu, quế, hồi, ớt – nhiều hơn cả Nigeria hay Tanzania. Nhưng điều chúng ta thiếu không phải là nguyên liệu, mà là mô hình kinh doanh đủ tầm để giải được “điểm nghẽn quốc tế”:
 – chuẩn hoá chất lượng,
 – ổn định nguồn cung,
 – truy xuất sâu,
 – minh bạch và bền vững,
 – thiết kế sản phẩm giá trị gia tăng thay vì chỉ bán nguyên liệu.

Nếu nhìn vào bài học từ những startup nói trên, Việt Nam hoàn toàn có thể xây những mô hình spice-tech cho gừng Bắc Bộ, quế Yên Bái – Lào Cai, tiêu Tây Nguyên hay ớt Quảng Ngãi. Và khi đó, chúng ta không chỉ xuất gia vị; chúng ta xuất một chuỗi cung ứng minh bạch, một câu chuyện bền vững và một tiêu chuẩn mới cho ngành gia vị Việt.
Đó mới là giá trị thực sự – và cũng là điều mà nhà đầu tư, người mua quốc tế và người tiêu dùng của tương lai đang tìm kiếm.

© Bản quyền thuộc về KisStartup. Mọi hình thức sao chép, trích dẫn hoặc sử dụng lại cần ghi rõ nguồn KisStartup.