KisStartup tổng hợp và giới thiệu
Trong những buổi “Trà chiều cùng KisStartup”, chúng tôi thường chọn một sản phẩm để cùng ngồi lại, nhìn chậm hơn, sâu hơn – không chỉ nhìn vào con số, mà nhìn vào cả hệ sinh thái phía sau nó. Hôm nay là câu chuyện của hạt macadamia Việt Nam, một loại hạt tưởng như đã quen tên nhưng chuỗi giá trị vẫn đang ở giai đoạn rất sớm, và vì thế còn nhiều dư địa để đi xa.
Macadamia đến Việt Nam không phải quá sớm, nhưng lại tìm được những vùng sinh thái hiếm hoi phù hợp một cách tự nhiên. Tây Nguyên với đất đỏ bazan, cao nguyên mát và biên độ nhiệt ổn định; Tây Bắc với độ cao, khí hậu và thổ nhưỡng đặc thù đã tạo ra những vùng trồng cho năng suất và chất lượng tiệm cận các quốc gia trồng macadamia truyền thống. Chỉ trong vài năm, diện tích macadamia đã vượt mốc 46.000 ha, tập trung chủ yếu ở Lâm Đồng, Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Sơn La và Điện Biên. Con số này nói lên tốc độ mở rộng rất nhanh, đồng thời cũng đặt ra một câu hỏi lớn: chúng ta đang mở rộng để bán thô, hay để xây dựng một ngành hàng thực sự?
Điểm đáng mừng là chất lượng hạt macadamia Việt Nam đang được đánh giá khá tích cực. Tỷ lệ nhân, độ béo, cảm quan và khả năng chế biến phù hợp cho nhiều phân khúc, từ hạt rang tách vỏ, nhân nguyên cho đến nguyên liệu làm bánh kẹo, sữa hạt, bơ hạt và dầu macadamia. Ở nhiều vùng trồng, VietGAP, hữu cơ và các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm đã bắt đầu được áp dụng; một số nhà máy chế biến đạt HACCP, ISO 22000, FSSC 22000 giúp hạt nhân đồng đều hơn, kiểm soát tốt độ ẩm và độ sạch. Đây là nền tảng quan trọng nếu macadamia Việt Nam muốn bước ra thị trường xuất khẩu một cách bền vững.
Tuy nhiên, nếu nhìn thẳng vào chuỗi giá trị, macadamia Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn “đầu chuỗi”. Giống chưa thực sự đồng bộ, nhiều diện tích trồng còn mang tính tự phát, năng suất và chất lượng giữa các vùng chênh lệch khá lớn. Chế biến sâu đã bắt đầu nhưng còn manh mún; phần lớn giá trị vẫn nằm ở hạt thô hoặc nhân sơ chế. Trong khi đó, trên thị trường quốc tế, giá trị cao nhất lại nằm ở các sản phẩm sau nhân: bơ macadamia, dầu macadamia, snack cao cấp, nguyên liệu cho thực phẩm chức năng và mỹ phẩm. Khoảng trống này chính là nơi cơ hội xuất hiện.
Từ góc nhìn của KisStartup, tiềm năng lớn nhất của macadamia Việt Nam không chỉ nằm ở diện tích hay sản lượng, mà nằm ở khả năng tổ chức lại chuỗi giá trị. Khi vùng nguyên liệu được quy hoạch gắn với nhà máy chế biến gần vùng trồng, khi giống được chuẩn hóa, khi tiêu chuẩn được xây dựng ngay từ đầu, macadamia hoàn toàn có thể đi theo con đường mà cà phê đặc sản hay hạt điều đã từng đi: từ một nông sản thô trở thành một ngành hàng có thương hiệu quốc gia. Mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một trong những nước xuất khẩu macadamia hàng đầu thế giới, với kim ngạch hàng trăm triệu USD, không phải là câu chuyện viển vông, mà là bài toán tổ chức và đầu tư đúng chỗ.
Trong tách trà chiều hôm nay, hạt macadamia hiện lên không chỉ như một loại hạt dinh dưỡng, mà như một lát cắt của nông nghiệp Việt Nam đang chuyển mình. Nếu chỉ nhìn ngắn hạn, macadamia là cây trồng mới, còn rủi ro. Nhưng nếu nhìn dài hạn, đây là cơ hội để xây dựng một chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại, nơi nông dân, doanh nghiệp chế biến và thị trường xuất khẩu cùng đi với nhau. Và có lẽ, điều macadamia Việt Nam cần nhất lúc này không chỉ là thêm diện tích, mà là thêm tầm nhìn, thêm liên kết và thêm những nhà đầu tư sẵn sàng đi đường dài cùng ngành hàng này.
© Bản quyền thuộc về KisStartup. Mọi hình thức sao chép, trích dẫn hoặc sử dụng lại cần ghi rõ nguồn KisStartup.
